انگ روشنفکری

جديداً ماموت سنگين‌وزني روي اعصاب من دوانده ميشه که تا مغز استخونم رو مي‌لرزونه. اين مشکل مواقعي ‏به وجود مياد که با کسي صحبت مي‌کنم و نظري نسبتاً متفاوت با نظر پذيرفته شده يا جا افتاده (يا کليشه ‏شده) حاکم بر اجتماع مي‌دم. مهم نيست موضوع صحبت چي باشه، مهم اينه که وقتي بحث به جايي ميرسه ‏که قالب ذهني طرف با موضوع بحث مشکلات بنيادي پيدا مي‌کنه و ضمناً بطور منطقي نمي‌تونه از نظر ‏خودش دفاع کنه و دلايل سنتي (مثل «اين حرفا در نظر درسته ولي در اجتماع قابل اجرا نيست»، «اينجا ‏ايرانه، حرف‌هاي شما شايد در اروپا قابل پذيرش باشه، ولي اينجا نه» و يا «خوب عرف اين طوره، با عرف ‏نبايد در افتاد» و يا آخرين پناه عقلي انسان‌هاي ورشکسته ذهني: «خدا اينطور خواسته» و امثالهم) يکي يکي ‏رد مي‌شن و در نهايت طرف مي‌بينه شما ول کن نيستيد و ظاهراً از نظر منطقي هم حق با شماست، اين جمله ‏هسته‌اي رو به کار مي‌بره: «حالا فکر مي‌کني خيلي روشنفکري؟»‏

از نظر بسياري از مردم، کلمه «روشنفکر»، کلمه آب نکشيده‌اي تو مايه‌هاي کلمات «کاف دار» شده و وقتي ‏ازش استفاده مي‌کنن که يک گوشه گير افتادن و نمي‌تونن به بحث ادامه بدن و يا نمي‌خوان و يا مي‌ترسن ‏اجازه بدن منطق شما در فکرشون رسوخ کنه، درست مثل اون رفيق دبيرستان من که وقتي بر و بکس ‏کتاب‌هاي آموزشي(!) مياوردن و بلند بلند مي خوندن تا ملت کلاس از داستانهاي گيراي کتاب محظوظ بشن، ‏اين رفيق ما محکم گوشش رو مي‌گرفت و شروع مي‌کرد بلند بلند لا لا لا لا مي‌گفت که مبادا داستان کنيز و ‏کدوي مولوي روي ذهنش اثر مخربي بگذاره! کلمه روشنفکر مثل چوب دو سر طلا شده: از يه طرف نوع ‏خفيفي از توهين محسوب ميشه، و از طرف ديگه هاله‌اي از احترام هم بدورش هست، بلانسبت درست مثل ‏جاکشي که سوار بنز آخرين مدل ميشه!‏

اين جمله‌ي «فکر مي‌کني خيلي روشنفکري؟» رو دست کم نگيريد ها! واسه خودش يک آچمز خيلي ‏هوشمندانه‌ي سياسيه! شما اگه آدم با شخصيت و افتاده‌اي باشيد يا بايد بگيد «نخير، اين فقط نظر منه و من ‏ادعايي ندارم» که در اينصورت طرف خواهد گفت «خوب پس نظر نده، شاخ‌تر از توهاش هم تو اين موضوع ‏نظر نمي‌دن!» و کاملاً ضربه فني مي‌شيد، و يا بايد پر رو باشيد و بگيد «بله من خودم رو روشن‌فکر مي‌دونم» ‏که در اينصورت خواهد گفت «حاجي کوکا وا کن واسه خودت»، و يا در مواردي «خاک بر سر مملکتي که ‏روشنفکرش تو باشي!» که کار به يقه‌کشي خواهد رسيد!‏

خوشمزه‌ترين قسمت اين جمله کلمه‌ي خيليه! طرف مقدار روشنفکري شما رو اندازه مي‌گيره: «کمي» ‏روشنفکري ظاهراً تو مايه‌هاي صيغه موقته(!) و بر جوانان عيب نيست، ولي وقتي «خيلي» ميشه، حکم تعدد ‏زوجات رو پيدا مي‌کنه و آخرش ميرن يک جوري به گوش زن آدم مي‌رسوننش! حالا اينکه روشنفکري رو با ‏چه ميزاني بايد اندازه گرفت بماند، چون به هر حال شما روشنفکري رو چه طولي فرض کنيد و چه وزني، اگر ‏ادعا کنيد «خيلي روشنفکريد»، تازه بايد اثبات کنيد که طويل و وزينيد و اون وقته که اصلاً بحث از موضوع ‏اصليش خارج ميشه و کاملا شخصي ميشه.‏

اين مبحث پرمايه‌تر از اوني بوده که من فکرشو کرده بودم، مقدمه بحث که خودش يه مثنوي شد تو ‏مايه‌هاي خاکشير اصفهاني! خيلي علاقمندم که در مورد مفهوم روشنفکري، روشنفکران و نقششون در جامعه ‏صحبت کنيم. ظاهراً يک سي و اندي سال پيش، چند نفري زدن کلمه و مفهوم «روشنفکر» رو کراراً مورد ‏التفات قرار دادن و باعث شدن عام امروز از شنيدن اين کلمه کهير بزنن. بايد اين داستان را کاويد! عجالتاً ‏مواظب باشيد که بهتون انگ روشنفکري نزنن که حسابتون با کرام الکاتبينه!